Klauzula zakazu konkurencji w umowie inwestycyjnej

Zakaz konkurencji jest jednym z kluczowych elementów umowy inwestycyjnej w startupach. Jego celem jest ochrona interesów startupu oraz inwestorów przed działaniami, które mogłyby negatywnie wpłynąć na jego rozwój.

Sprawdź również: obsługa prawna startupów

Jak wprowadzić zakaz konkurencji w startupie oraz co to właściwie znaczy?

Klauzula dotycząca zakazu konkurencji zobowiązuje founderów do powstrzymania się od podejmowania działań konkurencyjnych, które mogłyby godzić w interesy spółki. Często dodawana jest również Umowa o zakazie konkurencji dla kluczowych pracowników startupu.

Kogo obowiązuje zakaz konkurencji

Zakaz konkurencji najczęściej obowiązuje:

• Założycieli startupu - osoby, które są głównymi inicjatorami projektu i mają największy wpływ na jego rozwój. Są oni kluczowymi osobami odpowiedzialnymi za strategię i kierunek rozwoju firmy, dlatego ich pełne zaangażowanie jest niezwykle istotne. (czytaj również: zakładanie startupu)
• Kluczowych pracowników - pracowników posiadających istotną wiedzę i umiejętności, które mogłyby być wykorzystane w działalności konkurencyjnej. Dotyczy to szczególnie tych, którzy mają dostęp do poufnych informacji i technologii rozwijanych przez startup.
• Inwestorów – czasami, jednak w praktyce spotyka się to stosunkowo rzadko, ale zakaz konkurencji może obejmować również inwestorów, szczególnie tych, którzy angażują się operacyjnie w rozwój startupu. Mogą oni być zobowiązani do powstrzymania się od wspierania bezpośrednich konkurentów startupu, aby uniknąć konfliktu interesów.

Okres obowiązywanie zakazu konkurencji

Kolejną istotną kwestią, którą należy uwzględnić w umowie inwestycyjnej jest okres obowiązywania zakazu konkurencji, który może trwać także po zakończeniu współpracy. Zwyczajowo przyjmuje się, że czas ten nie powinien przekraczać dwóch lat od momentu rozstania ze spółką, a jednocześnie za datę odejścia uznaje się nie tylko moment rezygnacji z zarządu spółki (członków zarządu zgodnie z art.211 ksh obowiązuje ustawowy zakaz konkurencji), lecz także moment zbycia udziałów lub akcji. Można więc formalnie nie być już w spółce i nawet nie posiadając udziałów nadal podlegać zakazowi konkurencji.

Elementy zakazu konkurencji w umowie o pracę oraz w kontrakcie B2B:

Zakaz konkurencji w umowie o pracę jest klauzulą, która może być włączona do standardowej umowy zatrudnienia lub może być zawierana jako oddzielna umowa o zakazie konkurencji dla pracowników startupu. Ważne jest aby wszystkie postanowienia precyzowały dokładnie definicję działalności konkurencyjnej, oraz dokładny zakres przedmiotu zakazu.

Klauzula o zakazie konkurencji lub zakaz działalności konkurencyjnej może być definiowany jako wszelka działalność gospodarcza lub zawodowa w zakresie identycznym lub istotnie podobnym w stosunku do działalności spółki, bez względu na fakt, czy działalność ta jest wykonywana w sposób ciągły, okresowy czy jednorazowy oraz niezależnie od formy czy sposobu prowadzenia takiej działalności. Często też zakaz konkurencji łączy się z wyłącznością operacyjną w zależności od tego jakie są ustaleniami między stronami.

Zapis taki ma na celu ochronę tajemnicy przedsiębiorstwa, na przykład poprzez zapobieganie udostępnianiu poufnych informacji konkurentom lub unikanie sytuacji, w której pracownik może wykorzystać zdobyte doświadczenie i kontakty biznesowe w konkurencyjnej firmie. Często też jeśli mamy bardzo innowacyjne pomysły i chcemy zabezpieczyć się przed konkurencją praktykowana jest umowa o zachowanie poufności, która zobowiązuje pracownika do zachowania poufności wszelkich informacji związanych z działalnością startupu.

Warto pamiętać, że przepisy prawne ściśle regulują klauzulę o zakazie konkurencji. Nie może ona nadmiernie ograniczać możliwości zawodowych pracownika ani naruszać jego prawa do swobodnego wyboru zatrudnienia. Ponadto, jeśli zakaz konkurencji ma obowiązywać również po ustaniu stosunku pracy, były pracodawca zobowiązany jest do wypłaty odszkodowania z tytułu takiego zakazu. W związku z tym do umowy warto wprowadzić uprawnienie pracodawcy do zwolnienia byłego pracownika z zakazu konkurencji w dowolnym momencie (po złożeniu takiego oświadczenia odpadnie konieczność dalszego wypłacania odszkodowania).

Należy pamiętać, że zgodnie z Kodeksem Pracy umowa o zakazie konkurencji musi zostać zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Oznacza to, że np. wymiana podpisanych skanów umowy spowoduje nieważność zastrzeżonego zakazu.

Czy zakaz konkurencji jest legalny przy kontraktach B2B?

Kiedy umowa o zakazie konkurencji może być nieważna?

Zakaz konkurencji w kontraktach B2B jest istotnym elementem umów handlowych między przedsiębiorstwami. Zabezpiecza on interesy obu stron, zapobiegając sytuacjom, w których jedna ze stron mogłaby wykorzystać zdobyte informacje i kontakty biznesowe na szkodę drugiej.

Warto zwrócić uwagę, że pomimo że w umowie o pracę i w kontraktach B2B cel zakazu konkurencji jest podobny w obu przypadkach – ochrona interesów przedsiębiorstwa – istnieją istotne różnice w sposobie jego stosowania, regulacjach prawnych i konsekwencjach dla stron umowy.

2. Przepisy prawne

• Zakaz konkurencji w kontraktach B2B:
  • Podstawą prawną zakazu konkurencji w kontraktach B2B są ogólne zasady prawa cywilnego. Klauzule te są regulowane głównie przez Kodeks cywilny oraz umowy zawierane między przedsiębiorstwami. W Polsce przepisy dotyczące zakazu konkurencji mogą być interpretowane na podstawie zasady swobody umów.
• Zakaz konkurencji w umowie o pracę:
  • W przypadku umów o pracę zakaz konkurencji jest regulowany przez Kodeks pracy, który określa zasady dotyczące zakazu konkurencji zarówno w trakcie trwania stosunku pracy, jak i po jego zakończeniu.

2. Cel i zakres zakazu

• Zakaz konkurencji w B2B:
  • Celem jest ochrona interesów przedsiębiorstw współpracujących ze sobą. Zakres zakazu może obejmować różne aspekty działalności konkurencyjnej, takie jak wytwarzanie podobnych produktów, świadczenie podobnych usług, czy korzystanie z poufnych informacji uzyskanych w trakcie współpracy.
• Zakaz konkurencji w umowie o pracę:
  • Celem jest ochrona pracodawcy przed działalnością konkurencyjną pracownika, zarówno w trakcie trwania stosunku pracy, jak i po jego zakończeniu. Zakres zakazu konkurencji jest zazwyczaj bardziej restrykcyjny i szczegółowy, obejmujący np. zakaz pracy dla konkurencji czy prowadzenia działalności gospodarczej w określonej branży.

3. Czas trwania

• Zakaz konkurencji w B2B:
  • Okres obowiązywania zakazu jest negocjowany między stronami i może być różny w zależności od specyfiki umowy. Może obejmować kilka miesięcy lub lat po zakończeniu współpracy.
• Zakaz konkurencji w umowie o pracę:
  • Zakaz konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy obowiązuje przez cały okres zatrudnienia. Zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy musi być określony na piśmie (pod rygorem nieważności umowy dot. zakazu konkurencji) i nie może trwać dłużej niż przez okres uzgodniony w umowie, zazwyczaj nieprzekraczający dwóch lat (chociaż przepisy nie wskazują na maksymalny 2okres obowiązywania zakazu konkurencji).

4. Wynagrodzenie

• Zakaz konkurencji w B2B:
  • Zakaz konkurencji w umowach B2B zazwyczaj nie wiąże się z dodatkowym wynagrodzeniem, chyba że strony umowy postanowią inaczej. Jest to element umowy handlowej, mający na celu zabezpieczenie interesów biznesowych.
• Zakaz konkurencji w umowie o pracę:
  • Pracownikowi przysługuje odszkodowanie za przestrzeganie zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy. W Polsce odszkodowanie to nie może być niższe niż 25% wynagrodzenia otrzymywanego przez pracownika przed zakończeniem umowy o pracę, przez cały okres obowiązywania zakazu.

5. Konsekwencje naruszenia

• Zakaz konkurencji w B2B:
  • Naruszenie zakazu konkurencji może skutkować roszczeniami odszkodowawczymi oraz karami umownymi określonymi w umowie. W zależności od umowy, mogą to być poważne konsekwencje finansowe oraz prawne.
• Zakaz konkurencji w umowie o pracę:
  • Naruszenie zakazu konkurencji przez byłego pracownika może skutkować obowiązkiem zwrotu otrzymanego odszkodowania za przestrzeganie zakazu =. Pracodawca może także żądać naprawienia szkody wynikłej z naruszenia zakazu konkurencji. Ponadto naruszenie zakazu konkurencji podczas trwania stosunku pracy może skutkować również tzw. zwolnieniem dyscyplinarnym.

6. Ważność i egzekwowalność

• Zakaz konkurencji w B2B:
  • Klauzule muszą być proporcjonalne i uzasadnione, aby były egzekwowalne. Nadmiernie restrykcyjne zakazy mogą być uznane za nieważne przez sąd.
• Zakaz konkurencji w umowie o pracę:
  • Musi być wyraźnie określony i zgodny z przepisami Kodeksu pracy. Sądy pracy mogą uznać zakaz za nieważny, jeśli jest zbyt restrykcyjny lub nieproporcjonalny do celu.

Umowa o zakazie konkurencji może okazać się nieważna w kilku kluczowych przypadkach:

1. Nadmierna długość zakazu: Jeśli okres obowiązywania zakazu jest przesadnie długi, sądy mogą uznać go za nadmierny. Na przykład, jeśli zakaz trwa kilka lat po zakończeniu zatrudnienia, może to być uznane za nieproporcjonalne ograniczenie swobody zawodowej pracownika.
2. Niejasny lub zbyt szeroki zakres zakazanych działań: Umowa musi precyzyjnie określać, jakie działania są zakazane. Jeśli klauzula jest zbyt ogólna lub obejmuje działania, które nie mają bezpośredniego związku z działalnością pracodawcy, może zostać uznana za nieważną. Na przykład, zakaz obejmujący całą branżę, w której działa pracownik, zamiast konkretnych konkurencyjnych działań, może być podważony.
3. Brak adekwatnej rekompensaty finansowej: Pracownik powinien otrzymywać odpowiednie odszkodowanie za okres, w którym obowiązuje zakaz konkurencji po zakończeniu zatrudnienia. Jeśli umowa nie przewiduje takiej rekompensaty lub jest ona niższa od tej zastrzeżonej w Kodeksie pracy, sądy mogą uznać zakaz za nieuczciwy i nieważny (albo określić, że odszkodowanie należy się w minimalnej wysokości określonej w przepisach).
4. Znaczące ograniczenie możliwości zawodowych: Jeśli zakaz konkurencji znacząco utrudnia pracownikowi znalezienie nowej pracy lub prowadzenie działalności zawodowej, może być uznany za nadmierny i nieważny. Na przykład, zakaz pracy w całym sektorze, w którym pracownik ma doświadczenie i kwalifikacje, może być uznany za zbyt restrykcyjny.
5. Naruszenie zasad współżycia społecznego i uczciwej konkurencji: Umowa o zakazie konkurencji nie może naruszać podstawowych zasad prawa, takich jak zasady uczciwej konkurencji i współżycia społecznego. Jeśli sądy uznają, że klauzula zakazująca konkurencji jest sprzeczna z tymi zasadami, mogą stwierdzić jej nieważność lub wymusić modyfikację nieuczciwych postanowień.

Jak zakaz konkurencji wpływa na życie prywatne?

Zakaz konkurencji może mieć bezpośredni wpływ na życie prywatne founderów oraz kluczowych pracowników. Oto kilka aspektów, które warto wziąć pod uwagę:

• Rodzina - W niektórych przypadkach zakaz konkurencji może obejmować również najbliższych członków rodziny, takich jak małżonkowie czy dzieci, jeśli angażują się oni w działalność biznesową. Ważne jest, aby zrozumieć, jakie są dokładne postanowienia umowy inwestycyjnej i w jaki sposób mogą one wpływać na możliwości zawodowe członków rodziny. Warto również zadbać o transparentną komunikację zarówno z członkami rodziny jak i inwestorami, aby uniknąć nieporozumień i konfliktów. Jasne przedstawienie swoich planów i zobowiązań może pomóc uniknąć konfliktów. Pamiętać też należy, że w tym przypadku odpowiedzialność foundera czy też pracownika ma charakter gwarancyjny – odpowiada on za działania nie tylko swoje, lecz również osób trzecich.
• Hobby - Zakaz konkurencji może również wpływać na hobby założycieli i pracowników. Jeśli ich pasje są związane z działalnością, która mogłaby być uznana za konkurencyjną wobec startupu, lub mogą mieć bezpośredni wpływ na działalność w spółce mogą pojawić się pewne ograniczenia. Nawet jeśli te działania są wykonywane w ramach czasu wolnego, mogą one wpłynąć na skupienie i zaangażowanie założyciela w rozwój startupu. Dlatego ważne jest, aby założyciele dokładnie przemyśleli swoje zaangażowanie w inne projekty i hobby, aby uniknąć naruszenia zakazu konkurencji. Na przykład, osoba zaangażowana w startup technologiczny może być zobowiązana do rezygnacji z udziału w projektach open-source, które mogłyby konkurować z produktami startupu.

Podsumowanie

Klauzula zakazu konkurencji ma na celu ochronę interesów inwestora, pracodawcy oraz jest istotnym narzędziem ochrony interesów przedsiębiorstwa i musi być formułowana z uwzględnieniem przepisów i zasad obowiązujących w danej sytuacji prawnej. Może mieć decydujący i znacząco wpływać na codzienne życie, wybory zawodowe i pasje pracowników, ale też founderów oraz ich rodziny=. Prawidłowo sformułowana i wdrożona klauzula może znacząco przyczynić się do stabilności operacyjnej firmy oraz zabezpieczenia jej tajemnic handlowych i know-how. Niemniej jednak, jej implementacja wymaga starannego przemyślenia, proporcjonalności i zgodności z obowiązującymi przepisami prawnymi. Dlatego ważne jest, aby dokładnie przeanalizować zapisy takiej klauzuli i rozważyć jej potencjalny wpływ na różne aspekty życia prywatnego i zawodowego.