Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii (MPiT) przygotowało projekt ustawy, który ma wprowadzić szereg ułatwień dla przedsiębiorców (Pakiet Przyjazne Prawo) i obejmować zmiany ułatwiające m.in. przeprowadzenie sukcesji w spółkach handlowych. Projekt ustawy będzie w najbliższym czasie rozpatrywany na Komitecie Stałym Rady Ministrów – o czym poinformował wiceminister Marek Niedużak oraz dodał, że jeżeli jesienią pakiet ten zostanie przyjęty przez parlament, to po upływie określonego vacatio legis, mógłby wejść w życie już od początku 2020 r.

Zarząd sukcesyjny w działalności gospodarczej

Pierwszym krokiem ku zmianom w zakresie uregulowania kwestii sukcesji majątkowej w obrocie gospodarczym była ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (Dz. U. poz. 1629), która weszła w życie z dniem 25 listopada 2018 r. wprowadzając zasady tymczasowego zarządzania przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy podlegającego wpisowi do CEiDG przez zarządcę sukcesyjnego. Ustanowienie takiego zarządu sukcesyjnego zapewniło czasową kontynuację działalności gospodarczej prowadzonej w oparciu o wpis w CEIDG w przypadku śmierci przedsiębiorcy, aby w krytycznym momencie po odejściu przedsiębiorcy była osoba – albo można ją było szybko powołać – która zajmie się najpilniejszymi sprawami związanymi z kontynuowaniem działalności gospodarczej.

W poprzednim stanie prawnym śmierć przedsiębiorcy wiązała się z zamrożeniem działalności przedsiębiorstwa nawet na kilka miesięcy, aż do czasu załatwienia skomplikowanych formalności, co w skrajnych przypadkach prowadziło do upadłości przedsiębiorstw. Z badań przeprowadzonych na zlecenie Ministerstwa Rozwoju przez PARP przed wejściem w życie tej ustawy wynikało, że skala problemu dotyczyła ok. 100 przypadków w miesiącu (taka liczba zgłoszeń o śmierci przedsiębiorcy trafiała co miesiąc do CEIDG) i miała się zwiększać w perspektywie kolejnych lat.  Zarządca sukcesyjny jest podmiotem ustanowionym przez samego przedsiębiorcę przed śmiercią lub po śmierci przez jego spadkobierców. Jego zadaniem jest czasowe prowadzenie przedsiębiorstwa wchodzącego w skład spadku, a także wykonywanie czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Zarządca sukcesyjny działa w imieniu własnym, ale na rachunek spadkobierców jako właścicieli przedsiębiorstwa. Od chwili śmierci przedsiębiorcy zarządca sukcesyjny wykonuje prawa i obowiązki zmarłego przedsiębiorcy wynikające z wykonywanej przez niego działalności gospodarczej oraz prawa i obowiązki wynikające z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku.

Na szczególną uwagę zasługują zaproponowane przez Ministerstwo następujące rozwiązania:

• wprowadzenie możliwości podziału ogółu praw i obowiązków w spółce osobowej,
• możliwość uczynienia udziału kapitałowego w spółce osobowej przedmiotem zapisu windykacyjnego,
• wprowadzenie możliwości powołania przedstawiciela do wykonywania praw w spółce handlowej po śmierci wspólnika.

Przeniesienie ułamkowej części ogółu praw i obowiązków w spółce osobowej

W aktualnym stanie prawnym ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej stanowi jedną niepodzielną i nierozszczepialną całość. Oznacza to, że nie jest możliwe przeniesienie jego ułamkowej części. W przypadku dziedziczenia po zmarłym, spadkobiercy dziedziczą ogół praw i obowiązków zmarłego wspólnika w ramach współwłasności oraz są zobowiązani wykonywać uprawnienia wspólnie w sposób uzgodniony ze sobą, nie mając możliwości wykonywania praw niezależnie od siebie. Takie wspólne wykonywanie uprawnień korporacyjnych jest szczególnie uciążliwe z uwagi na konieczność podjęcia działań które nie dają się rozdzielić: prawo do reprezentacji spółki i prowadzenia jej spraw, prawo głosu, czy prawo kontroli.

MPiT zwróciło uwagę na istniejące obecnie niedogodności oraz zaproponowało wprowadzenie przepisu o treści pozwalającej na obejmowanie ułamkowej części ogółu praw i obowiązków w spółkach osobowych. W projekcie ustawy zawarto postanowienie:  „ułamkowa część ogółu praw i obowiązków może być przeniesiona na inną osobę, jeżeli umowa spółki tak stanowi”.  Wprowadzenie takiej zasady do systemu prawnego umożliwiłoby podział ogółu praw i obowiązków zamarłego wspólnika i wykonywanie przez jego spadkobierców praw z tytułu uzyskania uczestnictwa w spółce niezależnie od siebie.

Udział kapitałowy w spółce osobowej jako przedmiot zapisu windykacyjnego

MPiT w ramach projektu nowelizacji założyło również wprowadzenie możliwości zapisania udziału w spółce osobowej w ramach zapisu windykacyjnego. W aktualnym stanie prawnym nie jest ta kwestia uregulowana przepisami prawa, dlatego powoduje niejasności co do możliwości zastosowania takiego rozwiązania, jako że Kodeks Cywilny wymienia enumeratywnie listę świadczeń majątkowych, które mogą być przedmiotem zapisu windykacyjnego. W aktualnym stanie prawnym przepis ten nie uwzględnia wprost możliwości zapisu windykacyjnego udziałów w spółce osobowej.

Instytucja zapisu windykacyjnego jest niezwykle atrakcyjną formą dysponowania przez spadkodawcę swoim majątkiem w przypadku śmierci, polegającą na przeniesieniu własności konkretnych składników majątku na wskazane osoby, co następuje automatycznie z chwilą otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy. Oznacza to, że wraz z chwilą śmierci zapisodawcy, zapisobiorca staje się właścicielem przedmiotu zapisu. Nie jest konieczne uczestniczenie przez niego w postępowaniu spadkowym ani oczekiwanie na stwierdzenie nabycia spadku i dział spadku. Nowelizacja regulująca kwestię wprowadzenia możliwości zapisania udziału w spółce osobowej w ramach zapisu windykacyjnego umożliwiłaby bezpieczne i szybkie wejście nowego wspólnika na miejsce zmarłego.

Powołanie przedstawiciela do wykonywania praw w spółce handlowej

Projekt nowelizacji zaproponowany w ramach Pakietu Przyjazne Prawo obejmuje również możliwość powołania przedstawiciela do wykonywania praw w spółce w przypadku śmierci wspólnika. Przedstawiciel taki miałby za zadanie czasowe wykonywanie praw wspólnika w okresie po śmierci wspólnika, a przed zakończeniem postępowania spadkowego, które to prowadzi do przyznania konkretnych elementów wchodzących w skład masy spadkowej na rzecz poszczególnych spadkobierców. Przedstawiciel taki mógłby być powołany w każdym typie spółki, a jego powołanie będzie bardzo łatwe. Do powołania przedstawiciela potrzebne będzie złożenie osobie wybranej na przedstawiciela oświadczenia o powołaniu go do pełnienia funkcji, na co przedstawiciel powinien wyrazić zgodę na piśmie oraz zawiadomienie spółki przez wspólnika o powołaniu  przedstawiciela. Przedstawiciela do wykonywania praw w spółce można będzie również wyznaczyć na podstawie umowy spółki lub statutu.

Proponowane przez MPiT w ramach projektu nowelizacji zmiany należy ocenić pozytywnie. Zarówno umożliwienie przeniesienia ułamkowej części ogółu praw i obowiązków wspólnika, możliwość dokonania zapisu windykacyjnego udziału w spółce osobowej, jak i możliwość powołaniu przedstawiciela do wykonywania praw w spółce – wychodzi naprzeciw aktualnym potrzebom obrotu gospodarczego. Dobrym sygnałem jest także, że zaczyna się zwracać uwagę na praktyczne stosowanie prawa, a uregulowanie kwestii sukcesji majątkowej, mimo, iż na tym etapie niesie za sobą wiele niepewności wydaje się iść w dobrym kierunku.