Patenty na wynalazki technologiczne odgrywają kluczową rolę w ochronie innowacji w dzisiejszym świecie, który dynamicznie rozwija się pod względem technologicznym. Są one nie tylko narzędziem umożliwiającym twórcom i firmom zabezpieczenie swoich rozwiązań, ale także stanowią istotny element konkurencyjności na globalnym rynku.

Sprawdź również:

• obsługa prawna IT
• obsługa prawna startupów

Prawo patentowe w technologii

Patent to prawo, które umożliwia wyłączne korzystanie z wynalazku przez określony czas, zwykle przez 20 lat od momentu dokonania zgłoszenia wynalazku w Urzędzie Patentowym. na danym obszarze. Patent jest prawem o zasięgu terytorialnym. Z kolei zasada terytorialności oznacza, że ochrona wynikająca z patentu upoważnia jego posiadacza do zakazywania korzystania z opatentowanego rozwiązania wyłącznie na obszarze, gdzie patent został udzielony. W praktyce oznacza to to, że patent udzielony na wynalazek np. w Polsce nie będzie chronił danego wynalazku we Francji.

Jakie są wymagania, aby wynalazek technologiczny mógł być opatentowany?

Ochrona wynalazków technologicznych jest zazwyczaj konieczna, aby zapewnić twórcom lub innym podmiotom, zwrot z inwestycji w badania i rozwój, a także aby zachęcać do dalszej innowacyjności. Zdolność patentowa to kluczowe pojęcia w tym kontekście – oznaczają one, że wynalazek musi spełniać określone przesłanki – nowość, wynalazczy charakter i przemysłową stosowalność – aby mógł być opatentowany.

Co ważne: wynalazek uważa się za nowy, jeśli nie jest on częścią stanu techniki. Z kolei przez stan techniki rozumie się wszystko to, co przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania patentu, zostało udostępnione do wiadomości powszechnej w formie pisemnego lub ustnego opisu, przez stosowanie, wystawienie lub ujawnienie w inny sposób.

Ważnym punktem jest również kwestia, jakie rzeczy nie są uznawane za wynalazki:

Zgodnie z art. 28 Ustawy Prawo Własności Przemysłowej – za wynalazki nie uważa się w szczególności:

• odkryć, teorii naukowych i metod matematycznych – nie są uznawane za wynalazki, ponieważ same w sobie nie prowadzą do tworzenia nowych, praktycznych rozwiązań. Są to raczej zasady lub wiedza, która może być wykorzystywana do tworzenia wynalazków, ale nie jest wynalazkiem jako takim.
• wytworów o charakterze jedynie estetycznym – wynalazkami nie są wytwory o charakterze jedynie estetycznym które – jako efekt twórczości intelektualnej – mogą być objęte ochroną praw autorskich lub wzorów przemysłowych, ale w szczególności brak im jednak nowatorskiego, technicznego aspektu wymaganego do uzyskania patentu.
• schematów, zasad i metod przeprowadzania procesów myślowych, rozgrywania gier lub prowadzenia działalności gospodarczej; pamiętajmy jednak, że algorytmy mogą stać się przedmiotem patentu, pisaliśmy o tym więcej tutaj: patentowanie algorytmów i oprogramowania
• wytworów lub sposobów, których:
  1. możliwość wykorzystania nie może być wykazana lub
  2. wykorzystanie nie przyniesie rezultatu spodziewanego przez zgłaszającego

– w świetle powszechnie przyjętych i uznanych zasad nauki;

• programów komputerowych – w formie kodu źródłowego nie są uznawane za wynalazki same w sobie. Oprogramowanie może być jednak opatentowane, jeżeli zostanie wykazany tzw. dalszy efekt techniczny rozwiązania, o czym dalej.
• przedstawienia informacji – takie jak diagramy czy wykresy, również nie spełniają kryteriów do objęcia ich ochroną patentową, ponieważ nie stanowią technologicznego rozwiązania, a jedynie sposób prezentacji danych.

Czy to oznacza że nie jest możliwe uzyskanie patentu na oprogramowanie?

Mimo braku możliwości patentowania programów komputerowych jako takich, istnieją sytuacje, w których program komputerowy może być przedmiotem ochrony patentowej. Mianowicie jeśli oprogramowanie jest integralną częścią wynalazku technicznego, który spełnia wszystkie wymogi prawa patentowego, to wynalazek jako całość może być opatentowany. Ochroną patentową mogą być wówczas objęte również aspekty techniczne związane z oprogramowaniem, takie jak innowacyjne algorytmy, które rozwiązują konkretne problemy techniczne.

Z uwagi na ograniczenia w zakresie ochrony patentowej, programy komputerowe jednak są chronione przede wszystkim na podstawie prawa autorskiego. Prawo autorskie chroni zarówno kod źródłowy, jak i kod wynikowy programu komputerowego, traktując go jako utwór w rozumieniu ustawy Prawo autorskie.

Ściśle o prawach własności intelektualnej w technologii pisaliśmy tutaj: prawno własności intelektualnej w IT

Jakie są główne kroki w procesie uzyskiwania patentu technologicznego?

Pierwszym podstawowym krokiem w procesie uzyskania patentu technologicznego jest zazwyczaj przeprowadzenie badania, w którym zostanie oceniona zdolność patentowa rozwiązania. Tłumacząc w skrócie, to badanie polega na weryfikacji, czy dane rozwiązanie spełnia trzy przesłanki wskazane w art. 24 Prawo własności przemysłowej.

Badane jest zatem, czy rozwiązanie: 1) jest nowe (w skali światowej), 2) czy posiada poziom wynalazczy (tj. czy dane rozwiązanie nie wynika dla znawcy tematu w sposób oczywisty ze stanu techniki) i 3) czy nadaje się do przemysłowego stosowania (co oznacza, że według tego potencjalnego wynalazku może być uzyskiwany wytwór lub wykorzystywany sposób, w rozumieniu technicznym, w jakiejkolwiek działalności przemysłowej) .

Brak spełnienia którejkolwiek z tych przesłanek sprawia, że niemożliwe jest udzielenie patentu na wynalazek.

Kolejnym krokiem jest przygotowanie odpowiedniej dokumentacji. Procedura krajowa inicjowana jest wnioskiem (podaniem) zgłaszającego skierowanym do Urzędu Patentowego RP o udzielenie ochrony. Dokumentacja obejmuje: podanie, opis, zastrzeżenia patentowe lub ochronne, skrót opisu i rysunki. Szczegółowe wymogi, jakim powinno odpowiadać zgłoszenie, określa rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów w sprawie dokonywania i rozpatrywania zgłoszeń wynalazków i wzorów użytkowych.

Następnie dokumentację Urząd bada zarówno pod względem formalnym oraz merytorycznym.  Rezultatem badania merytorycznego może być wydanie decyzji o udzieleniu prawa wyłącznego, decyzji o odmowie udzielenia tego prawa lub decyzji o umorzeniu postępowania.

Przy czym zgłaszający wynalazek może w toku rozpatrywania zgłoszenia wynalazku lub w okresie dwóch miesięcy od daty uprawomocnienia się decyzji o odmowie udzielenia patentu, złożyć wniosek o udzielenie prawa ochronnego na wzór użytkowy. Takie zgłoszenie wzoru użytkowego uważa się za dokonane w dniu zgłoszenia wynalazku

W przypadku wydania decyzji o udzieleniu prawa i uiszczeniu opłaty za ochronę, nadawany jest numer prawa oraz wydaje się dokument patentowy lub świadectwo ochronne na wzór użytkowy.

Warto też pamiętać, że wobec prawomocnej decyzji o udzielaniu prawa wyłącznego, każdy może wnieść sprzeciw w ciągu 6 miesięcy od daty opublikowania w „Wiadomościach Urzędu Patentowego” informacji o udzieleniu prawa.
W przypadku uznania przez uprawnionego sprzeciwu za zasadny, Urząd Patentowy wydaje decyzję o uchyleniu prawa i umorzeniu postępowania.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami ochrona wynalazku (patent) trwa 20 lat od daty zgłoszenia, natomiast ochrona wzoru użytkowego – 10 lat od daty zgłoszenia. Warunkiem utrzymania ochrony jest prawidłowe wnoszenie opłat za kolejne okresy ochrony.

Warto dodać, że w przypadku produktów leczniczych możliwe jest przedłużenie ochrony. Mianowicie istnieje coś takiego jak dodatkowe prawo ochronne, które polega na przedłużeniu trwania monopolu związanego z posiadaniem patentu z uwagi na to, że produkt objęty patentem nie mógł przynosić profitów w początkowym okresie ochrony z powodu trwania procedur związanych z dopuszczeniem do obrotu odpowiadającego mu produktu leczniczego (II GSK 1224/10). Jest to jednak temat na inny artykuł niż o patentach na wynalazki technologiczne.

Opłaty za ochronę wnoszone są po doręczeniu zgłaszającemu decyzji warunkowej o udzieleniu prawa. Uiszcza je co do zasady uprawniony lub prawidłowo ustanowiony przez niego pełnomocnik. Opłaty za dalsze okresy ochrony powinny być uiszczane z góry w ciągu jednego roku przed upływem poprzedniego okresu ochrony, nie później niż w ostatnim jego dniu. Możliwe jest również wniesienie opłaty w terminie sześciu miesięcy po upływie poprzedniego okresu ochrony, przy równoczesnym uiszczeniu opłaty dodatkowej w wysokości 30% opłaty należnej. Dodatkowy sześciomiesięczny termin nie podlega przywróceniu!

Rejestracja patentów w IT

Udzielone patenty podlegają wpisowi do rejestru patentowego.

Dodatkowo, wymieniane twórcy wynalazku w rejestrach, ale również w opisach oraz w innych dokumentach i publikacjach, jest jednym z uprawnień osobistych twórców. Pamiętajmy bowiem, że kto inny może być zgłaszającym wynalazek, a kto inny może być jego twórcą. O tym piszemy jeszcze poniżej.

Jak długo trwa proces patentowania wynalazku technologicznego?

Czas trwania postępowania patentowego, czyli od momentu złożenia wniosku do uzyskania patentu, może się różnić w zależności od kraju oraz specyfiki wynalazku. W Polsce, jak i w wielu innych krajach, proces ten zazwyczaj trwa od 2 do 3 lat, ale w niektórych przypadkach może się przedłużyć nawet do 5 lat lub dłużej.

Na długość postępowania wpływają różne czynniki, takie jak:

1. Złożoność wynalazku: Im bardziej skomplikowany technologicznie wynalazek, tym więcej czasu zajmuje jego weryfikacja.
2. Liczba zgłoszeń: Wysoka liczba zgłoszeń patentowych w danym urzędzie może wydłużyć czas oczekiwania na decyzję.
3. Formalności: Ewentualne braki formalne we wniosku lub konieczność dostarczenia dodatkowych informacji mogą opóźnić proces.
4. Zgłaszanie uwag przez osoby trzecie: różne osoby do czasu wydania decyzji w sprawie udzielenia patentu zgłaszać do Urzędu Patentowego uwagi co do istnienia okoliczności uniemożliwiających jego udzielenie.

Po uzyskaniu pozytywnej decyzji warunkowej o udzieleniu prawa, zgłaszający musi jeszcze uiścić opłatę za ochronę i publikację. Dopiero po tych krokach patent jest oficjalnie przyznany i wpisany do rejestru patentowego.

Wbrew popularnej opinii należy podkreślić, że wynalazek nie jest chroniony przed naruszeniem praw patentowych od chwili złożenia wniosku. Dochodzenie roszczeń z tytułu naruszenia patentu jest możliwe po uzyskaniu patentu, czyli od momentu, kiedy patent został formalnie przyznany. Udogodnieniem jest jednak to, że podstawą roszczeń mogą być wówczas również naruszenia dokonane w okresie między dokonaniem zgłoszenia a uzyskaniem patentu.

Jakie prawa przysługują posiadaczowi patentu technologicznego?

Tak jak już zostało wspomniane, patent daje nam wyłączne prawo do korzystania z wynalazku przez określony czas, co oznacza, że jako właścicielowi patentu przysługują nam różne przywileje z tym związane.  Przez ten czas właściciel patentu może samodzielnie wykorzystywać wynalazek zarówno do celów komercyjnych lub udzielać innym zgody na jego użycie poprzez licencjonowanie patentów.

Należy pamięta jeszcze, że prawa posiadacza patentu nie muszą być tożsame z uprawnieniami twórcy wynalazku. Mianowicie twórcy wynalazku przysługuje prawo do: (1) uzyskania patentu; (2) wynagrodzenia; (3) wymieniania go jako twórcy w opisach, rejestrach oraz w innych dokumentach i publikacjach. O ile dwa pierwsze prawa mają charakter majątkowy i można je przenieść na osobę trzecią (np. późniejszego posiadacza patentu), to ostatnie prawo jest prawem osobistym i z założenia ma pozostać przy twórcy.

Licencjonowanie patentów

Na podstawie przyznanych praw właściciel patentu ma prawo udzielać licencji na korzystanie z jego wynalazku w zamian za opłatę licencyjną na umowy licencyjnej. Umowy patentowe regulujące te kwestie mogą być bardzo zróżnicowane, od prostych licencji niewyłącznych, które pozwalają wielu podmiotom na korzystanie z wynalazku, po licencje wyłączne, które dają prawo do korzystania tylko jednemu podmiotowi.

Bardzo ważne jest, że umowa licencyjna wymaga zachowania formy pisemnej, a zawarcie jej w jakiejkolwiek innej formie lub jej brak pozwala uznać ją za nieważną.

Drugą bardzo istotną informacją jest to, że uprawniony z licencji może udzielić dalszej licencji (sublicencja) tylko za zgodą uprawnionego z patentu; udzielenie dalszej sublicencji jest niedozwolone.

Umowa licencyjna powinna:

• zawierać upoważnienie do korzystania z wynalazku chronionego patentem udzielone licencjobiorcy przez uprawnionego; przy sublicencjach trzeba pamiętać o zgodzie uprawnionego z patentu;
• precyzyjnie opisywać dobro, z którego może korzystać licencjobiorca,
• ponadto w umowie licencyjnej zalecane jest określenie:
  • wynagrodzenia w postaci opłat licencyjnych, jako że odpłatność licencji nie należy do elementów istotnych; licencja może być udzielona odpłatnie, jak i nieodpłatnie;
  • czasu trwania umowy
  • dalszych elementów zobowiązaniowych, obligujących strony do spełnie nia określonych świadczeń, np. współpracy w zakresie wdrożenia produkcji, przeszkolenia personelu

Jeżeli jako licencjodawca nie chcemy ujawniać know-how to trzeba to zastrzec w umowie. Mianowicie, musimy ograniczyć działanie przepisu, który mówi, że jeżeli umowa licencyjna nie stanowi inaczej, licencjodawca jest obowiązany do przekazania licencjobiorcy wszystkich posiadanych przez niego w chwili zawarcia umowy licencyjnej informacji i doświadczeń technicznych potrzebnych do korzystania z wynalazku.

Naruszenie praw patentowych

Naruszenie praw patentowych następuje, gdy ktoś bez zgody właściciela patentu wykorzystuje wynalazek w sposób, który narusza jego wyłączne prawo. Może to obejmować produkcję, sprzedaż, import, eksport lub wykorzystanie wynalazku w inny sposób, który jest zastrzeżony przez prawo patentowe. Naruszenie może być zarówno umyślne, jak i nieumyślne, ale w obu przypadkach właściciel patentu ma prawo do określonych kroków prawnych.

Właściciel patentu, którego patent został naruszony, lub osoba, której ustawa na to zezwala, może żądać od naruszającego patent:

• zaniechania naruszania,
• wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści,
• naprawienia wyrządzonej szkody zarówno na zasadach ogólnych lub poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej opłacie licencyjnej albo innego stosownego wynagrodzenia, które w chwili ich dochodzenia byłyby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z wynalazku

Co ważne roszczenia z tytułu naruszenia patentu ulegają przedawnieniu z upływem trzech lat.

Podsumowanie:

Patenty na wynalazki stanowią kluczowy element ochrony praw własności intelektualnej w technologii. Uzyskanie patentu wymaga spełnienia określonych warunków, a jego posiadacz zyskuje szerokie prawa do wyłącznego korzystania z wynalazku. Ochrona wynalazków technologicznych jest niezbędna w dynamicznie rozwijającym się świecie IT, gdzie innowacje technologiczne odgrywają coraz większą rolę w kształtowaniu przyszłości globalnego rynku.