Co ma Lana Del Rey do polskiego prawa autorskiego, czyli o found footage film
Domyślam się, że wszyscy znają taką piosenkarkę jak Lana Del Rey. Jej sława zaczęła się prawdopodobnie od „Video Games” , potem były „Carmen” czy „Born to die” i inne. Klipy te może nie są definicyjnym found footage film, ale jak najbardziej dają wyobrażenie tego gatunku twórczości. Twórca found footage film „montuje” fragmenty cudzych utworów rezultatem czego jest nowe rodzajowo dzieło, które – o ile ma indywidualny charakter i powstało w wyniku pracy twórczej – może być objęte prawnoautorską ochroną.
Nasuwa się tutaj pytanie, czy w świetle ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych dozwolona jest taka, jak to niektórzy określają, „pasożytnicza” sztuka?
Generalnie – wykorzystanie cudzych utworów we własnej twórczości jest możliwe albo za zgodą uprawnionego, albo w granicach dozwolonego użytku. Rzadko się zdarza, aby zwykły śmiertelnik wystąpił o zgodę do stąpającego po czerwonym dywanie Wielkiego Reżysera X (skrót myślowy – przy współtwórstwie filmu wykonywanie prawa autorskiego wygląda nieco inaczej) w celu umieszczeniu fragmentów jego komedii romantycznej w horrorze, który właśnie tworzy. Pozostaje więc dozwolony użytek. Wówczas możemy traktować utwór found footage jako zbiór cytatów. Jak już niejednokrotnie wspominałam przy omawianiu prawa cytatu – według art. 29 ust. 1 ustawy o prawie autorskim, wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości. Przy ocenie legalności korzystania z fragmentów cudzego dzieła filmowego podstawowe znaczenie ma cel czy zamysł posłużenia się cytatem. A więc za legalnym działaniem twórcy found footage – jeżeli uznamy, iż dzieło takie jest gatunkiem twórczości jak np. kolaż – przemawiają właśnie wcześniej wspomniane ustawowe „prawa gatunku twórczości”.
Uznanie found footage za zbiór cytatów może być jednak sporne. Art. 29 legalizuje umieszczanie cytatów tylko w utworach stanowiących samoistną całość. Czy found footage film jako zestaw cytatów stanowi samoistną całość? Wydaje się, że tak, chociaż nie jest to stanowisko bezdyskusyjne. Jednakże należy zwrócić uwagę, iż ustawa nie wymaga, aby owa samoistna całość mogła funkcjonować także bez cytatów i nie definiuje w jakim czasie. Zaś tak jak wyżej wspomniałam, jeżeli stworzone dzieło jest oryginalne i nosi znamiona twórczej pracy, należy je uznać po prostu za osobny utwór.
Inny dylemat pojawia się jednak po chwili zastanowienia, czy found footage film jest w ogóle utworem samodzielnym? Ma to duże znaczenie w kwestii zakwalifikowania go jako utworu zależnego. Przykładowo Sąd Najwyższy twierdzi, iż zmiksowane utwory muzyczne przez dj’a stają się utworem zależnym w rozumieniu przepisu art. 2 ustawy o prawie autorskim. Przepis zaś ten stanowi, iż rozporządzanie takim utworem zależnym wymaga zezwolenia twórcy dzieła pierwotnego, z którego korzystamy. I z tym właśnie dylematem Was pozostawię – czy Wasz found footage film jest autorskim utworem samoistnym czy zwykłą przeróbką.
